یکی از روش‌های هزینه یابی، هزینه یابی مرحله ای و سفارشی است. هزینه یابی مرحله ای در حسابداری به معنای بهای تمام شده برای توصیف یک روش در جهت جمع آوری و تخصیص هزینه های تولید به واحدهای تولید شده است. هزینه یابی مرحله ای زمانی استفاده می شود که واحدهای تقریباً یکسان تولید انبوه شوند. یا به عبارتی دیگر حسابدار در طی یک زمان مشخص باید بهای تمام شده کالاهای تولید شده و موجودی انبار و موجودی کالاهای فروش رفته را به دست آورد، که به آن هزینه یابی گفته می‌شود. در این مقاله از سایت کاوش فردا درباره هزینه یابی مرحله ای و سفارشی و همچنین نکات مربوط به این دو روش را شرح خواهیم داد.
مطالعه بیشتر: آشنایی با امکانات کامل ترین نرم افزار حسابداری
مقدمه
ابتدا قبل از اینکه به نحوه هزینه یابی مرحله ای و سفارشی بپردازیم خوب است بدانید که کاربرد هزینه یابی مرحله‌ای در کارخانه‌هایی موفق و مناسب است، که محصولات مشابه را به صورت کلی و انبوه طی مدت زمان طولانی و دائمی تولید می کنند. تاکید اصلی هزینه یابی مرحله‌ای بر مرکز هزینه و دایره تولیدی است. اما کاربرد هزینه یابی سفارشی در موسساتی موفق است که سفارش مجزا و به سلیقه مشتری ایجاد می‌شود. در هزینه یابی سفارشی هر سفارش یک مرکز هزینه محسوب می‌شود.
هزینه یابی مرحله‌ای چیست؟
سیستمی که برای اندازه گیری و گزارش بهای تمام شده محصولاتی که به طور انبوه تولید شده و مورد استفاده قرار می‌گیرد، هزینه‌یابی مرحله ای نام دارد. همان طور که در ابتدای مقاله اشاره شد روش هزینه یابی مرحله ای در شرکت هایی مورد استفاده قرار می گیرد که محصولات به طور دائم در حال توسعه و در تولید انبوه قرار می‌گیرند. هزینه‌های تولید در سیستم هزینه یابی مرحله‌ای، شامل مواد مستقیم، کار مستقیم و سربار ساخت است. هرینه تولید در هر مرحله به حساب کالای در جریان‌ساخت همان مرحله ثبت می‌شود. در نهایت گزارش هزینه در پایان دوره مالی شرکت که می‌تواند هفتگی یا ماهانه باشد ارائه می‌گردد.
مطالعه بیشتر: انواع هزینه ها در حسابداری
فرمول هزینه یابی مرحله ای
در هزینه‌یابی مرحله ای و سفارشی فرمول های منحصر به فردی وجود دارد که کار را برای حسابداران شرکت هایی که از هزینه یابی مرحله ای در پایان دوره به محاسبه هزینه‌ها می‌پردازند راحت تر کرده است. فرمول هزینه یابی مرحله ای به شرح زیر است:
تعداد محصول تولید شده هر مرحله / جمع کل هزینه هر مرحله= قیمت تمام شده هر واحد محصول
کاربرد هزینه یابی مرحله و سفارشی
هزینه یابی مرحله ای و سفارشی کاربردهای متفاوتی دارند. کاربرد هزینه یابی مرحله ای در شرکتهایی است که به صورت پیوسته و دائم محصولات مشابه را به صورت انبوه تولید می‌کنند. کاربرد هزینه یابی مرحله‌ای در شرکتهایی از جمله فولاد، نساجی، محصولات شیمیایی و… مناسب است و می‌توانند تولید را افزایش دهد.
هزینه یابی سفارشی چیست؟
همان طور که اشاره شد یک نوع دیگر محاسبه هزینه یابی، هزینه یابی مرحله ای و سفارشی است که در بالا به تعریف و کاربرد هزینه یابی مرحله ای اشاره شد. هزینه یابی سفارشی در حسابداری مدیریتی مورد استفاده قرار می‌گیرد و همچنین محاسبات برای هر سفارش به صورت مجزا انجام می‌شود. این سیستم اکثرا در شرکت های حقوقی و حسابداری استفاده می شود، زیرا در این نوع شرکت ها سفارش هر مشتری متفاوت و منحصر به فرد است. به همین علت از هزینه یابی سفارشی برای محاسبه و ثبت استفاده می‌شود. یا به عبارتی دیگر برای محاسبه محصولاتی که با هم تفاوت دارند و دستور ساخت و ارائه آن‌ها، بر طبق نیاز مشتریان است، از این نوع سیستم برای محاسبه هزینه استفاده می شود.
فرمول هزینه یابی سفارشی
همان طور که اشاره شد فرمول های هزینه یابی مرحله ای و سفارشی منحصر به فرد است. که فرمول هزینه یابی سفارشی به شرح زیر است:
تعداد محصول سفارش شده / قیمت تمام شده سفارش= قیمت تمام شده یک واحد از هر سفارش
در ادامه برای درک بهتر این موضوع و فرمول آن مثالی شرح داده شده است.
شرکتی تجاری 50 دستگاه را خریداری کرده و قیمت تمام شده کل آن‌ها 15,000,000 محاسبه شده است، بهای تمام شده هر واحد سفارش به صورت زیر است:
50 / 15,000,000 = 300,000
کاربرد هزینه یابی سفارشی
همان طور که اشاره شد هزینه یابی سفارشی در شرکتهایی مورد استفاده قرار می‌گیرد، که محصولات تولید شده و یا خدمات ارائه شده در یک دوره معین متفاوت باشد. یا به عبارتی دیگر هزینه یابی سفارشی در شرکت هایی به کار می‌رود، که محصولات نامشابه تولید می کنند و تولید آن ها انبوه نیست. همچنین تولید محصول در این شرکت‌ها بنابر درخواست شخص مشتری و طبق سلیقه و علاقه آن تولید و ارائه می‌شود.
مهم ترین تفاوت هزینه یابی مرحله ای و سفارشی
تفاوت عمده ای که بین هزینه یابی مرحله ای و سفارشی وجود دارد، این است که در سیستم حسابداری هزینه یابی سفارشی از یک حساب تحت عنوان کالای در جریان‌ساخت استفاده می‌شود و همچنین در سیستم هزینه یابی سفارشی در قسمت تولید محصول، طبق سفارش و نظر مشتری انجام می شود در حالی که در هزینه یابی مرحله‌ای طبق موجودی انبار انجام می گیرد.
در بخش گزارش تولید و جمع آوری هزینه در روش هزینه‌یابی مرحله ای برای هر دایره یا هر مرحله و در هزینه یابی سفارشی، طبق هر سفارش انجام می شود. آخرین تفاوت هزینه یابی مرحله ای و سفارشی، این است که محاسبه جمع هزینه‌ها در هزینه یابی سفارشی هنگام تکمیل سفارش محاسبه می شود، اما در هزینه‌یابی مرحله ای در پایان دوره مالی محاسبه می گردد.
مطالعه بیشتر: مدیریت هزینه ها در نرم افزار حسابداری پیمانکاری
سخن پایانی
در این مطلب از سایت کاوش فردا درباره هزینه یابی مرحله ای و سفارشی و تفاوت آن‌ها با یکدیگر بحث کردیم. همان طور که ذکر شد هزینه یابی مرحله ای، روشی است که برای اندازه گیری و گزارش بهای تمام شده محصولاتی که به طور انبوه تولید می‌شوند مورد استفاده قرار می‌گیرد. هزینه یابی مرحله‌ای شامل سه روش است که عبارتند از روش اولین صادره از اولین وارده، روش میانگین و روش میانگین موزون است. نوع دیگر روش محاسباتی، هزینه یابی سفارشی است که در حسابداری مدیریتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. محاسبات در هزینه یابی سفارشی، برای هر سفارش به صورت مجزا انجام می‌شود.
